NIK KRYTYCZNIE O GOSPODAROWANIU ODPADAMI W POLSCE

Organy administracji publicznej w ograniczonym zakresie zapewniły warunki prawne dla realizacji zadań na rzecz zapobiegania powstawaniu odpadów oraz zapewnienia ich recyklingu. W Ministerstwie procedowano 12 projektów ustaw w zakresie gospodarowania odpadami, a także podjęto prace nad wprowadzeniem systemu kaucyjnego. W maju 2024 r. rozpoczęto prace nad projektem nowelizacji ustawy o odpadach w celu przeniesienia dotychczasowych kompetencji Ministra w zakresie administrowania bazą danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami na Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy. Do zakończenia kontroli projekt ten nie uzyskał wpisu do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów.

Jak podkreśla NIK w raporcie, również prace nad implementowaniem do polskiego systemu prawnego dyrektyw dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych były przewlekłe. Wnioski o wprowadzenie do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów projektów ustaw transponujących dyrektywy zostały złożone po terminie, w którym powinny być transponowane. Prace nad trzema skontrolowanymi przez NIK projektami ustaw rozpoczęto po 115 dniach, 204 dniach oraz 411 dniach od czasu, kiedy powinny zostać transponowane.

Ponadto, Ministerstwo wstrzymało prace nad transpozycją mechanizmu rozszerzonej odpowiedzialności producenta. W konsekwencji, Komisja Europejska w lutym 2024 r. wszczęła postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko Polsce. Ministerstwo zapewniło Komisję Europejską o wznowieniu prac nad systemem ROP, jednak do dnia zakończenia kontroli NIK, tj. do 26 września 2024 r., prace nadal były w fazie koncepcyjnej – informuje NIK.

Istotnym problemem zidentyfikowanym w toku kontroli był brak narzędzi monitorowania działań na rzecz zapobiegania powstawaniu odpadów. W Krajowym planie gospodarki odpadami 2022 określono, że baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO) będzie narzędziem do monitoringu wdrażania zapobiegania powstawaniu odpadów. Pomimo że od 1 stycznia 2018 r. do 30 czerwca 2024 r. na utworzenie i obsługę BDO wydatkowano prawie 77 mln zł, nie służy ona swojemu podstawowemu celowi. Niewystarczające zasoby informatyczne były przyczyną opóźnień w uruchamianiu kolejnych modułów BDO. Podejmowano próby skorzystania z infrastruktury innych jednostek (kolejno ZUS i NASK S.A), z czego jednak ostatecznie zrezygnowano. Z powodu braku funkcjonalności BDO utrudnione było ustalenie przyczyn rozbieżności między danymi BDO, a danymi przekazanymi do Głównego Urzędu Statystycznego za 2020 r. Dlatego też BDO nie stanowiła źródła wiarygodnych danych.

BDO nie posiadała również funkcji, która umożliwiłaby wyliczanie dla całego kraju wskaźników udziału poszczególnych sposobów postępowania z odpadami w całości gospodarki odpadami w Polsce. O nieskuteczności tego narzędzia świadczy fakt, że do opracowania sprawozdania z realizacji Krajowego planu gospodarki odpadami 2022 za okres od 1 stycznia 2017 r. do 31 grudnia 2019 r. oraz na potrzeby opracowania kolejnego planu korzystano głównie z danych pochodzących z Centralnego Systemu Odpadowego i danych GUS sprzed pięciu lat.

Poza brakiem funkcjonalności monitorowania rynku odpadów w BDO, kontrola wykryła brak bieżącego monitorowania przez marszałków województw osiąganych celów i działań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów oraz ich recyklingu.

W celu poprawy skuteczności realizacji zadań związanych z zapobieganiem powstawaniu odpadów i ich recyklingu Najwyższa Izba Kontroli wnosi do:

Ministra Klimatu i Środowiska o:

• zapewnienie pełnej transpozycji do polskiego porządku prawnego przepisów w zakresie ROP;
• zapewnienie wywiązania się przez Polskę z wynikającego z przepisów UE zobowiązania do osiągnięcia w 2025 r., w stosunku do wszystkich wytworzonych odpadów komunalnych, poziomu 55% w zakresie ich przygotowania do ponownego użycia i recyklingu;
• wprowadzenie do BDO funkcjonalności, które zapewnią możliwość rzetelnego i skutecznego monitorowania rynku odpadów, w tym realizacji zadań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów oraz ich recyklingu;

wójtów, burmistrzów, prezydentów miast na prawach powiatu o:

• zapewnienie przestrzegania zasad hierarchii sposobów postępowania z odpadami, poprzez inicjowanie działań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów komunalnych;
• zapewnienie weryfikacji możliwości technicznych i organizacyjnych gminy dla osiągnięcia celów w zakresie przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów, poprzez dokonywanie rzetelnych analiz stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie gminy.

ZOBACZ RAPORT NIK

oprac. jp (źródło: NIK)